Ngày Thế giới Phòng, chống Lao được tổ chức vào ngày 24 tháng 3 hàng năm nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về những ảnh hưởng nghiêm trọng của bệnh lao tới sức khỏe con người, kinh tế và xã hội; đồng thời thúc đẩy nỗ lực chấm dứt bệnh lao trên toàn cầu. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp từ cuối tháng 1/2020 đến nay, virus Corona đã tác động tiêu cực lớn đến sự phát triển của toàn xã hội, tâm lý người dân và các dịch vụ, ngành Y tế cũng không nằm ngoài sự ảnh hưởng không mong muốn này. Trong đó, Chương trình Phòng chống Lao trên địa bàn tỉnh Quảng Bình đã chịu nhiều tác động bởi đại dịch Covid-19.

Lao vẫn là một trong những căn bệnh truyền nhiễm gây tử vong cao trên thế giới. Mỗi ngày có hơn 4100 người chết vì bệnh lao và gần 28.000 người mắc. Kể từ năm 2000, với những nỗ lực toàn cầu nhằm chống lại bệnh lao, ước tính khoảng 66 triệu người đã được chữa khỏi. Chấm dứt bệnh lao ở Việt Nam nghĩa là tránh đi cái chết không đáng có của hơn 10.000 người một năm hiện nay và hàng trăm ngàn gia đình không phải lo lắng vì có người mắc lao.

Năm 2021, toàn tỉnh phát hiện và thu nhận 638 bệnh nhân lao các thể tương đương 71,16 ca/100.000 dân, đạt 85% kế hoạch, giảm 23,96% so với cùng kỳ.

Trong năm 2021, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thực hiện được 1 đợt  giám sát 07 tổ chống lao huyện, thị xã, số xã được giám sát là 43 xã, số bệnh nhân được giám sát trực tiếp gồm có 54 bệnh nhân và được theo dõi, quản lý đúng theo quy định của CTCLQG.  Tỷ lệ điều trị thành công, tỷ lệ điều trị khỏi (tỷ lệ ĐTTC > 95%),và tỉ lệ âm hóa đờm sau 2 đến 3 tháng đều đạt chỉ tiêu theo CTCL đề ra. Hoạt động xét nghiệm gặp nhiều khó khăn do số người nghi lao xét nghiệm trực tiếp đạt thấp, công tác chuyển mẫu xét nghiệm sàng lọc bệnh nhân kháng đa thuốc (MDR) chưa đạt do số người nghi lao đến khám giảm. Công tác giám sát từ huyện về xã chưa hiệu quả, chưa đáp ứng với yêu cầu chương trình do tình hình dịch bệnh Covid-9.  Tại tuyến xã quản lý điều trị bệnh nhân tốt, tuy nhiên vẫn còn một số cán bộ chuyên trách chưa nắm vững phác đồ, thuốc điều trị bệnh lao do luân chuyển và chưa được tập huấn. 

Việt Nam hiện vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao, là một trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới. Có hơn 172.000 người mắc bệnh lao và 10.400 người chết vì bệnh lao (báo cáo WHO 2020). Trong đó, 63% bệnh nhân lao thường, 98% bệnh nhân lao kháng thuốc và gia đình đối mặt với những chi phí thảm họa - nghĩa là chi phí cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh lao vượt quá 20% thu nhập hàng năm của cả hộ gia đình. 70% người mắc lao ở trong độ tuổi lao động. Vì vậy, lao thực sự là một vấn đề ảnh hưởng đến kinh tế từng gia đình nói riêng và đất nước nói chung. Đầu tư cho chấm dứt bệnh lao là đầu tư cho phát triển bền vững. Chấm dứt bệnh lao ở Việt Nam nghĩa là tránh đi cái chết không đáng có của hơn 10.000 người một năm hiện nay và hàng trăm ngàn gia đình không phải lo lắng vì có người mắc lao.

COVID-19 và lao đều là 2 căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây lan qua không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe con người nhưng bệnh lao vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Bệnh lao là kẻ giết người thầm lặng, không ai bị mắc lao mà tử vong ngay, bệnh thường kéo dài âm thầm và phát hiện muộn. Từ khi phát bệnh đến khi tử vong thì đã lây sang rất nhiều người khác. Vì vậy, phát hiện sớm, chủ động truy vết không những cứu sống cho người bệnh mà còn giảm nhanh nguồn lây lan cho cộng đồng và giảm nhanh dịch tễ bệnh lao.

Năm 2020, CTCL tỉnh Quảng Bình đã phát hiện và đưa và điều trị 839 bệnh nhân lao các thể, tương đương 94,54 ca/100.000 dân. Năm 2021, do tình hình dịch bệnh Covid-19, chỉ phát hiện và đưa và điều trị 638 bệnh nhân lao các thể, tương đương 71,16 ca/100.000 dân, trong khi dịch tễ khoảng 176/100.000 dân. Chứng tỏ còn một số rất lớn bệnh nhân lao trong cộng đồng chưa được phát hiện, đây là một mối nguy cơ cao cho cộng đồng, ảnh hưởng đến mục tiêu về chấm dứt bệnh lao giai đoạn 2020-2025.

Ông Trần Công Thành, Phó trưởng khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm, phụ trách công tác phòng chống Lao - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật cho biết: Bên cạnh sự hỗ trợ của Chương trình CLQG thì hoạt động quản lý Chương trình chống lao tại tuyến huyện và tuyến xã gặp nhiều khó khăn sau khi các Trung tâm y tế không còn chức năng khám chữa bệnh làm ảnh hưởng đến các chỉ tiêu khám phát hiện, quản lý và điều trị. Công tác khám phát hiện bệnh nhân lao giảm do các nguồn lực tập trung cho phòng chống dịch Covid-19. Hiện tất cả bệnh nhân lao được đưa về xã quản lý, và theo dõi điều trị. Tuy nhiên vẫn còn một số khó khăn khi xã có thay đổi chuyên trách, chưa được tập huấn về CTCL. Chính vì thế việc tăng cường công tác phát hiện, cần bám sát chỉ tiêu kế hoạch năm, tăng cường công tác gửi người bệnh nghi lao lên tuyến trên để khám và chẩn đoán. Tăng cường giám sát có hiệu quả ở tuyến xã. Tăng cường tư vấn xét nghiệm HIV đối với bệnh nhân lao. Nâng cao chất lượng điều trị, cần tư vấn bệnh nhân tái khám xét nghiệm đờm, chụp X quang, trong quá trình điều trị, nhất là ở thời điểm hết giai đoạn tấn công, tháng thứ 5 và lúc kết thúc điều trị. Tổ chống lao huyện gửi bệnh nhân lao về xã theo dõi giám sát điều trị và thông báo với chuyên trách xã kết quả điều trị trên từng bệnh nhân, cập nhật kết quả điều trị lên Vitimes.

Đo thân nhiệt và tư vấn cho người dân trước khi vào khám sàng lọc bệnh Lao

Năm 2021, CTCL đã cung ứng đầy đủ thuốc và vật tư y tế cho hoạt động của Chương trình chống lao trên địa bàn tỉnh; bên cạnh đó Chương trình đã hỗ trợ một số vật tư y tế phòng chống dịch Covid-19 như khẩu trang, đồ bảo hộ, dung dịch sát khuẩn... đặc biệt, trong đó 1 kính hiển vi huỳnh quang và 1 máy thở chức năng cao. Đặc biệt từ tháng 7/2022, bệnh nhân lao sẽ được đưa vào điều trị trong hệ thống khám chữa bệnh BHYT, nên nguồn cung ứng thuốc lao từ CTCL chỉ dành cho các trường hợp đặc biệt như bệnh nhân trong trại giam, bệnh nhân chưa có thẻ BHYT...

Để triển khai các giải pháp can thiệp đầy đủ, kịp thời phát hiện sớm ca bệnh, đưa vào điều trị và cắt đứt nguồn lây của bệnh lao. Trong năm 2022, tỉnh Quảng Bình sẽ kiện toàn Ban Chỉ đạo tỉnh về chấm dứt bệnh lao giai đoạn 2020-2025, tầm nhìn 2030 (Theo QĐ số 1745/QĐ-TTg ngày 04/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ). Duy trì mạng lưới phòng chống lao 3 cấp từ tỉnh đến huyện và ở 100% xã, phường, đảm bảo đủ nhân lực cho hoạt động PCL cả 3 cấp. Đề xuất thành lập Khoa Lao riêng trực thuộc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, là đầu mối để xây dựng và thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch chuyên môn, chỉ đạo tuyến và triển khai các hoạt động CTCL trên địa bàn. Triển khai các hoạt động phòng chống lao, lao kháng thuốc, lao tiềm ẩn và lao/HIV, nhằm đảm bảo đạt đ­ược và duy trì có hiệu quả ở các tuyến, đảm bảo các mục tiêu phòng chống lao giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn 2030 của Chương trình chống lao Quốc gia. Triển khai khám, điều trị bệnh nhân lao tại các cơ sở khám chữa bệnh BHYT trên địa bàn tỉnh Quảng Bình từ tháng 7/2022 cho người bệnh có thẻ BHYT. Đồng thời tăng cường công tác phát hiện bệnh nhân lao bằng hoạt động khám phát hiện chủ động tại cộng đồng, vùng sâu, vùng xa nơi người dân khó tiếp cận với các dịch vụ kỹ thuật cao trong chẩn đoán bệnh lao, đó là phát hiện và chẩn đoán sớm bệnh nhân lao bằng chiến lược 2X (Xpert và hệ thống Xquang kỹ thuật số di động). Củng cố và đảm bảo hệ thống chất lượng của hoạt động XN tuyến huyện. Tăng c­ường các hoạt động truyền thông huy động xã hội trong công tác phòng, chống lao. Hoạt động phối hợp Lao/HIV, sàng lọc lao cho 100% BN HIV. Duy trì hoạt động phòng chống lao trong trại giam, tại tạm giam, nhà tạm giữ. Đảm bảo đủ thuốc sử dụng theo nhu cầu của chương trình.

Khám và phát hiện chủ động bệnh lao cho phạm nhân tại Trại giam Đồng Sơn

Bên cạnh đó, tăng cường công tác phòng chống Covid-19 phối hợp công tác chống lao, thực hiện hoàn thành các chỉ tiêu kế hoạch chuyên môn đề ra. Tăng cường công tác khám phát hiện bệnh nhân lao mới, nhất là bệnh nhân lao phổi có bằng chứng vi khuẩn học (BCVKH) và chuyển mẩu xét nghiệm GeneExpert sàng lọc lao đa kháng thuốc (MDR), tiếp tục triển khai hoạt động lao tiềm ẩn, lao trẻ em và lao/HIV. Tăng tỷ lệ bệnh nhân lao được tư vấn và xét nghiệm HIV lên 80-85%, tỷ lệ người nhiễm HIV được xét nghiệm đờm tìm AFB và chụp Xquang phổi lên 100%. Triển khai hoạt động lao, lao tiềm ẩn cho các đối tượng nguy cơ cao như người bệnh đái tháo đường, người nghèo, người hút thuốc lá, người sống trong trung tâm bảo trợ xã hội, trung tâm Methadol, trại giam, trại tạm giam và các nhà tạm giữ….Đồng thời, phối hợp với Cục C10, Cục Y tế Bộ CA và Trại giam Đồng Sơn để triển khai tổ chức sàng lọc định kỳ phát hiện sớm bệnh lao cho phạm nhân. Phối hợp hoạt động y tế công tư (PPM) trong hoạt động PCL. Nâng cao chất lượng hệ thống XN tuyến huyện qua tập huấn, cấp TTB, giám sát hỗ trợ. Nâng cao năng lực cán bộ thông qua đào tạo, tập huấn, kế hoạch triển khai các lớp tập huấn về quản lý CTCL, lao kháng thuốc và lao tiềm ẩn cho các đơn vị tuyến huyện. Tăng cường công giám sát các tuyến, chú trọng việc giám sát từ huyện - xã, đặc biệt giám sát, theo dõi bệnh nhân MDR của CBYT tới từng bệnh nhân, tuyệt đối không để bệnh nhân MDR bỏ trị. Nâng cao chất lượng quản lý thông tin thông qua chất lượng hệ thống báo cáo. Thường xuyên kiểm tra, đánh giá, theo dõi chất lượng nhập liệu ca bệnh trên Vitimes. Đảm bảo cung ứng đủ thuốc, vật tư, hoá chất sinh phẩm đầy đủ kịp thời.

Chụp X-Quang cho người dân bằng xe X-Quang kỹ thuật số lưu động

Chủ đề Ngày thế giới phòng chống lao năm 2022 là “Giảm thiểu tác động của Covid-19 – Tập trung nguồn lực – Tăng cường phát hiện bệnh lao”. Trước những ảnh hưởng của đại dịch Covid – 19 đến tiến trình chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, chủ đề trên nhấn mạnh năm 2022 này sẽ là lúc để chúng ta giảm thiểu những tác động của dịch bệnh, thích ứng an toàn với dịch bệnh trong bối cảnh mới, đặc biệt là tập trung, huy động mọi nguồn lực cho công tác phòng, chống lao, trong đó tăng cường, chủ động sàng lọc, phát hiện sớm bệnh lao là một bước đi điển hình, đột phá có ý nghĩa vô cùng thiết thực trong bối cảnh hiện nay. Vì sức khỏe Việt Nam, hãy cùng hành động để chấm dứt bệnh lao vào năm 2030!

Hoàng Bách